tristor

Resimde Katot gate'li bir tristörün devre çizimlerinde kullanilan sekli görülmektedir.

Tristörler devre üzerinde kullanilirken anot ucuna pozitif katot ucunada negatif bir gerilim uygulanir. Bu durumda tristör yalitkandir ve üzerinden herhangi bir akim geçirmez. Tristörün iletime geçebilmesi için gate ucuna tristörün hassasiyetine bagli olarak küçük bir pozitif gerilim uygulamak gerekir. Artik tristör tetiklenmistir ve bu tetikleme islemi saniyenin binde birinde gerçeklesir. Tristör tetiklendiginde iç direnci yaklasik 0.2 ohm gibi bir degere düser.

Teorik olarak tristör bu sekilde tetiklenebilsede pratikte bu tetikleme islemi sonucunda tristör arizalanir çünkü tristörün üzerinden geçen akimi harcayacak ve tristörü koruyacak bir yük elemani bulunmamaktadir. Pratikte tristörün anot ucuna tristör üzerinden geçecek olan akimi üzerinde harcayacak bir yük elemani baglanmalidir. Bu eleman genellikle devrenin amacina uygun olarak bir lamba, motor veya buna benzer yük elemanidir.

Tristörlarin iki türlü çalisma sekli vardir. Birincisi DC akim ile çalistirmadir. Bu sekilde çalistirilan bir tristör dogru balantilar yapildiktan sonra gate ucuna verilecek tetikleme sinyali ile iletime geçer ve tetikleme sinyali ortadan kalksa bile iletkenligi devam eder. Tristörü iletimden çikarmak için devreye uygulanan gerilimin kesilmesi gerekir.

Ikinci yöntem ise AC akim ile çalistirmadir. Bilindigi üzere AC akim çift yönlü bir akimdir yani AC akim kaynaginin frekansina göre kaynaktan alinan akim bir süre pozitif bir sürede negatif akim olarak çikar. Iste bu çalistirma aninda tristörün anodu pozitif katoduda negatif pulsleri aldigi zaman gate ucuna bir tetikleme yapilirsa tristör bu puls boyunca iletime geçer. AC akim yön degistirdiginde ise tristör yalitkandir. Bu durum AC akimin frekansina göre çesitli hizlarda gerçeklesir. Örnegin AC akim 50 Hz ise tristörde saniyede 50 defa iletken ve yalitkan durumuna geçer. Bu sekil çalistirmada gate ucuna verilen tetikleme sinyali sürekli olmalidir aksi halde tristör AC akimin ilk yön degistirdigi anda yalitkan olur ve bir daha iletime geçmez.

Yapi olarak tristör iki adet transistörden olusan bir devre elemanidir. Detayina girmeden sadece bilgi vermek amaciyla tristörün transistörler ile yapilmis esdeger devresini asagidaki resimde veriyorum.

Saglamlik kontrolü

Tristörler ölçü alaetleri ile ölçülebilecegi gibi basit bir tristör kontrol devresi ilede ölçülebilir. Öncelikle bu sekilde yapilacak kontrol için gerekli yöntemi ve devre semasini vermek istiyorum.

 

Devrede yük olarak 12V ampül kullanilmistir. S1 anahtari kapatildiginda devreye 12V DC verilmis olur ancak tristör henüz iletken degildir ve lamba yanmaz. S2 anahtari kapatildiginda 1 Kohm'luk direnç ile düsürülen ve gate tetiklemesi olarak kullanilacak olan pozitif gerilim tristörün gate ucuna uygulanir. Bu durmda tristör gerekli tetikleme sinyalini aldigindan iletime geçecek ve yük üzerinden akimin akmasina izin verecektir. Su anda lamba yanmaktadir. Artik S2 anahtari açilsa bile tristör iletimde kalmaya devam edecektir. Tristörü iletimden çikarmak için S1 anahtari açilarak devre gerilimi kesilmelidir. S1 anahtari tekrar kapatildiginda lamba yine yanmayacaktir çünkü gate ucundan tetikleme voltaji veren S2 anahtari açiktir. Eger burada bahsedilenler dogru olarak gerçeklesiyorsa tristör saglamdir.

S1 anahtari kapatilir kapatilmaz lamba yaniyorsa veya gate ucuna tetikleme sinyali verildigi halde lamba yanmiyorsa tristör arizali demektir.

Bu devrede 12V DC yerine 12V AC kullanilmis olsaydi S1 anahtari kapatildiginda lamba yine yanmayacakti ve S2 anahtari kapatildiginda lamba yanacakti ancak burada bir fark var; S2 anahtari açildigi anda lamba sönecektir çünkü AC akimin ilk negatif palsinde tristör iletkenligini kaybedecektir. Lambanin sürekli yanmasi için S2 anahtarinin da sürekli kapali kalmasi gerekmektedir. AC akim kullanildiginda tristör AC akimin sadece pozitif palslerde iletime geçeceginden lamba DC akim kullanilan devreye göre daha sönük yanacaktir.

Ikinci yöntem olan ölçü aleti kullanarak tristörü ölçmek için ölçülecek bir tristör ve bir Ohm Metreye ihtiyaç vardir. Ölçü aleti X1 konumuna alinarak siyah ucu tristörün anoduna baglanir. Kirmizi uç ise katoda baglanir. Bu durumda ölçü aletinde herhangi bir deger okunmamasi gerekir. Eger düsük bir direnç veya kisa devre gözleniyorsa tristörün anot-katot arasi kisa devre olmus demektir ki bu da tristörün arizali oldugunu gösterir. Eger bu ölçümde bir hata yoksa simdi sira gate ucunun saglamligini ölçmeye geldi. Kirmizi ve siyah uçlar tristöre bagli iken siyah uç anotdan ayrilmadan ayni anda gate ucuna degdirildiginde tristör tetiklenmis olur ve ölçü aletinde çok düsük bir direnç hatta kisa devre görülür. Bu durumda tristör tetiklenmistir, anot-katot arasi iletken olmustur ve gate ucu saglamdir. Simdi gate ucuna degdirilen siyah uc ayrilir ve ölçü aletinde hala ayni sapmanin oldugu görülür. Bu da tristörün bir kez tetiklendikten sonra tetikleme kesilse bile iletimde kaldigini gösterir. Eger gate ucu ayrildiginda ölçü aletide yüksek bir direnç veya açik devre gösteriyorsa tritör arizalidir veya gate ucu degdirildigi halde ölçü aletinde bir sapma olmuyorsa tristör yine arizalidir.

Ölçü aletinin siyah ucu tristörün gate ucuna kirmizi ucuda katoda baglandiginda çok düsük bir direnç (40 Ohm civarinda) okunmali. Uçlar tes çevrildiginde ise maximum direnç (açik devre) okunmali. Ayrica Anot-Gate ve Anot-Katot ölçümleri her iki yönde de maximum direnç (açik devre) göstermelidir.

sayfanin basina dön

Ana sayfaya dön